II. Dünya Savaşı’nın ardından Almanya’nın yeni uluslararası düzendeki yerine dair tartışmalar sürmekteydi. ABD, Avrupa’nın yeniden inşası sürecinde Almanya’nın öncelikle ekonomik olarak güçlendirilmesini savunmaktaydı. ABD Dışişleri Bakanı Marshall, Almanya’nın Avrupa’nın geleceğinde yer alabilmesi ve tekrar saldırgan bir güce dönüşmemesi için ekonomik yardımlarla desteklenerek ayağa kaldırılmasının şart olduğunu dile getirmekteydi. ABD tarafına 1947’de hâkim olan bu görüş […]
Yazıyı Paylaşın
Share
Facebook
Twitter
LinkedIn
Email
II. Dünya Savaşı’nın ardından Almanya’nın yeni uluslararası düzendeki yerine dair tartışmalar sürmekteydi. ABD, Avrupa’nın yeniden inşası sürecinde Almanya’nın öncelikle ekonomik olarak güçlendirilmesini savunmaktaydı. ABD Dışişleri Bakanı Marshall, Almanya’nın Avrupa’nın geleceğinde yer alabilmesi ve tekrar saldırgan bir güce dönüşmemesi için ekonomik yardımlarla desteklenerek ayağa kaldırılmasının şart olduğunu dile getirmekteydi. ABD tarafına 1947’de hâkim olan bu görüş Almanya’nın yeniden silahlanmasını içermemekteydi. Öte yandan Sovyetler Birliği (SSCB) ile faşizmi yenilgiye uğratana kadar sürdürülen ortaklığın kırılgan olduğu ortadaydı ve zaferden sonra iki taraf arasındaki ideolojik rekabetten bir husumet doğmuştu. Bu husumetin kısa bir zaman içinde küresel bir rekabete dönüşeceği SSCB’nin 1948-1949 Berlin Ablukası ile netleşince, Avrupa’nın nasıl savunulacağı ve Almanya’nın bu yeni güvenlik mimarisindeki yeri üzerine bir karar almak kaçınılmaz hale gelmişti.
ABD’ni Almanya’yı yeniden silahlandırarak SSCB’ye karşı bir ileri savunma hattı kurma fikrine iten tek gelişme 1948-1949 Berlin Ablukası değildi. Fransa’da savaştan hemen sonra yapılan 1945 genel seçimlerinden komünist ve sosyal demokrat partilerin büyük bir zaferle çıkmaları, benzer bir tablonun İtalya’daki 1946 seçimlerinde de ortaya çıkması ABD için yeterince rahatsız edici gelişmelerdi. Avrupa’da yükselişe geçen sol hareket ve Almanya’nın fiilen bölünmüş olmasının yanı sıra SSCB’nin Eylül 1949’da ilk nükleer bomba denemesini başarıyla gerçekleştirmesi ve 1950’de patlak veren Kore Savaşı Washington’da alarm zillerinin çalmasına neden olmuştu. ABD Almanya’nın yeniden silahlandırılması yönündeki baskılarını arttırmış ve en ciddi formül dönemin ABD Dışişleri Bakanı Dean Acheson tarafından masaya konmuştu. Acheson Kore’dekine benzer bir saldırının bölünmüş Almanya için de olasılık dahilinde olduğunu belirtirken, Almanya’nın yeniden silahlandırılması, Avrupa’ya ek askeri güç gönderilmesi ve ABD’li bir generalin komuta edeceği Avrupa Komutanlığının kurulmasını önermekteydi. Risklerin ve belirsizliklerin giderek arttığı bu dönemde, Fransa Başbakanı Pleven hem ABD’nin hem de Fransa’nın güvenlik kaygılarını giderecek ve kendi adıyla anılacak bir plan üzerinde çalışmaya başlamıştı.
30 Kasım 1953’te Sovyet mizah dergisi Krokodil’de Avrupa Ordusu ve Almanya’nın yeniden silahlandırılmasına dair yayınlanan bir karikatür. Kaynak: Source: Krokodil. 30.11.1953, No 33 (1953). Moscou: Edition moscovite de la Pravda
Temel gerekçeler, Sovyet tehdidi ve Almanya’nın yeniden silahlanmasına yönelik kaygıların giderilmesi olsa da AST’yi oluşturma iradesinin ardında başka sebepler de vardı. Avrupa bütünleşmesini destekleyici yeni bir alan oluşturmak ve Avrupa’yı küresel rekabetin üçüncü güç merkezi olarak konumlandırma arzusu bu sebepler arasında görülebilir. Rene Pleven tarafından hazırlanan ve 24 Ekim 1950’de duyurulan planda, Avrupa ordusunun eski tip koalisyonlar gibi devletlerin kendi silahlı kuvvetlerinin bir bölümünü görevlendirerek kuracakları kadar basit bir yapı olamayacağı vurgulanmaktaydı. Ordunun ortak bir bütçeye sahip olması ve üye ülkelerin onayıyla atanacak bir Savunma Bakanı tarafından yönetilmesi planlanırken, Savunma Bakanının tıpkı ulusal düzeyde olduğu gibi Avrupa ordusu üzerinde tam yetkiye sahip olması öngörülmüştü. Pleven planında kurulacak ordunun Atlantik Paktı içinde ikilik yaratmayacağı, NATO üyeliğinden doğan sorumluluklarla çatışmayacağı ve NATO ile yakın koordinasyonla çalışacağı da belirtilmekteydi.
Kaynak: 1952 yılında yayınlanan Time Dergisinin bir sayısında Avrupa Ordusuna ülke bazında yapılacak tümen sayılarını gösteren J. Danovan imzalı bir çizim.
AST’yi kuran antlaşma 27 Mayıs 1952’de Batı Almanya, Fransa, Hollanda, Lüksemburg, İtalya ve Belçika’nın da katılımıyla Paris’te imzalanmıştır. İngiltere ve ABD antlaşmaya doğrudan taraf olmasalar da Fransa’nın ısrarı üzerine AST’ye bir saldırı durumunda askeri tedbirler de dahil olmak üzere karşılık vereceklerine dair garanti vermişlerdi. Antlaşmanın 5. maddesi NATO ile koordinasyon içinde çalışılacağını belirtirken, 8. madde topluluğun organlarını Bakanlar Konseyi ortak bir Meclis, bir Komiserlik ve Adalet Divanı olarak sıralamaktadır. Antlaşmanın nasıl bir askeri yapılanma oluşturacağı ve orduya dair maddelerde ve ek askeri protokolde herhangi bir yorum farklılığına yer bırakmayacak kadar detaylı bir biçimde kaleme alınmıştır.
Antlaşmada askeri birliklerin çok büyük ölçekli tutulmamalarının sebebi olarak bu birliklerin olası bir operasyonda esneklik ve manevra kabiliyeti sağlayacakları ifade edilmiştir. Bu bağlamda her biri ulusal seviyede olmak üzere 40 civarında tümenin oluşturulması öngörülüyordu. AST bünyesindeki daha büyük ölçekli bir ordunun Almanya’da Nazi döneminin silahlı kuvvetleri olan Wehrmacht’ı anımsatacak bir yolu açmasından kaygı duyulmaktaydı. Özellikle Fransa tarafında, Almanya’nın Avrupa ordusuna katkı bahanesiyle yeniden silahlanmaya başlayabileceği korkusu verilen tüm garantilere ve düzenlemelere rağmen bir türlü giderilmemiştir.
Öte yandan Antlaşmayı bu kadar tartışılır kılan ve hayata geçirilemeden sonunu hazırlayan sebepler Almanya’nın yeniden silahlanması konusundaki anlaşmazlıklar veya Avrupa ordusuna ayrılacak bütçe ve planlamalar değil Antlaşmanın ulus-üstü karakteridir. 1954 yazında Belçika, İtalya, Hollanda, Lüksemburg ve Federal Almanya yasama organlarında onaylanan Antlaşma AST’nin ulus-üstü özellikleri nedeniyle Fransa’da tartışmalara neden olmuştur. Fransız parlamentosundaki ulusalcı kanat AST ile ulusal egemenliğin yara alacağını ve savunma gibi önemli bir konuda yetki devrinin ülkeyi tehlikeye sokacağını savunmaktaydı. Sol kanat ise, tamamen ideolojik sebeplerle AST’ye karşı çıkmakta ve oluşumu ABD önderliğindeki kapitalist bloğun yeni bir tuzağı olduğunu düşünmekteydi. 30 Ağustos 1954’te bu tartışmaların gölgesinde yapılan oylamada Fransız parlamentosu Antlaşmayı onaylamayı reddetmiş ve Avrupa Ordusu planı hayata geçirilemeden son bulmuştur.
Daha fazlası için:
Okuma Önerileri
Kitap: Edward Fursdon, European Defence Community: A History, Macmillan, Londra, 1980.
Kitap: Kevin Ruane, The Rise and Fall of the European Defence Community: Anglo-American Relations and the Crisis of European Defence, 1950-55, Palgrave MacMillan, Londra, 2000.
Makale: Rogelia Pastor Castro, “The Quai d’Orsay and the European Defence Community Crisis of 1954”, History (The Journal of the Historical Association), Cilt 91, No 303, s. 386-400.
Makale: R. Dwan, “Jean Monnet and the European Defence Community, 1950-54”, Cold War History, Cilt 1, No 3, 2001, s. 141-160.
Makale: Victor Gavin, “Power through Europe? The case of the European Defence Community in France (1950–1954)”, French History, Cilt 23, No 1, 2009, s. 69-87.
Yazıyı Paylaşın
Share
Facebook
Twitter
LinkedIn
Email
Şevket Ovalı
Doç.Dr. Şevket Ovalı, Lisans eğitimini Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde 1996 yılında tamamlamıştır. Yüksek lisans derecesini Hacettepe Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı’ndan, doktora derecesini ise Dokuz Eylül Üniversitesi Kamu Yönetimi Anabilim Dalı’ndan alan Doç Dr. Ovalı, 2004’ten bu yana Dokuz Eylül Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Bir süre Hollanda Maastricht University College’da lisans ve lisansüstü dersler veren Ovalı’nın başlıca çalışma alanları, uluslararası güvenlik, Türk dış politikası, Türk-Yunan ilişkileri ve Türk-Amerikan ilişkileridir. Doç. Dr. Ovalı, 2010’dan beri Uluslararası İlişkiler Dergisi’nin editörü olarak görev yapmaktadır.
